U Beogradu je 16-17. septembra organizovana konferencija “Engaged Democracy Initiative Convention” uz učešće velikog broja organizacija sa Zapadnog Balkana. Eko forum je na poziv organizacije “European Fund for the Balkans” i uz podršku fondacije “Friedrich-Ebert-Stiftung” aktivno učestvovao u radu konferencije.
U prethodna tri mjeseca kampanja “Ujedinjeni Balkan za čist zrak” okupila je mrežu od više od 520 organizacija, pojedinaca i eksperata/ekspertkinja sa ciljem da informiše stanovnike Zapadnog Balkana o uzrocima, posljedicama i mogućim rješenjima za poboljšanje kvaliteta zraka. Ovom kampanjom željeli smo istaknuti da svi mi sa Zapadnog Balkana imamo dovoljno potencijala, znanja i kapaciteta, da zajedno i solidarno radimo na rješavanju problema zagađenja zraka.
Bilo da dišemo sve gori zrak ili samo toga postajemo svjesniji zahvaljujući popularnim aplikacijama, a posebno aktivističkim kampanjama, pritisak javnosti ostaje ključan za unapređivanje sistema mjerenja i ostvarivanje prava na obaviještenost o nivou zagađenja.
Sagorijevanje uglja najveći je pojedinačni izvor zagađenja zraka na Zapadnom Balkanu, a glavnu ulogu imaju termoelektrane. Kompanije koje njima upravljaju i države regiona ne pridržavaju se zakona o emisijama štetnih gasova. Isto važi za ostala velika ložišta – industrijske pogone s najvećom potrošnjom energije, a ona su u industrijskoj djelatnosti najodgovornija za zagađivanje pored proizvodnje struje. S termoelektranama na ugalj neće biti moguće dostići ugljeničnu neutralnost do polovine vijeka. Također, industriji prijeti finansijski krah ukoliko brzo ne počne da usvaja čistije tehnologije.
Loš kvalitet zraka jedan je od uzroka povećanja neplodnosti i sve veće stope steriliteta, kako žena tako i muškaraca širom Zapadnog Balkana. Ovim su posebno pogođene žene koje žive u zagađenim oblastima, jer uslijed zagađenosti zraka mogu imati manje zdravih jajnih ćelija, time i nižu plodnost, dok je vantjelesna oplodnja manje uspješna. Čestice prašine PM2.5 smanjuju plodnost za 2% na svakih 10 µg/m3 prisustva ovih čestica u zraku. Zagađeni gradovi širom regiona Zapadnog Balkana imaju i preko 50 µg/m3 (PM2.5), što je duplo više od dozvoljenih godišnjih vrijednosti i može smanjiti plodnost i do 10% kod žena. Kod muškaraca zagađenje česticama prašine dolazi do testisa, gdje uzrokuje smanjenje proizvodnje sperme, manju pokretljivost spermatozoida, i češće pobačaje tokom trudnoće uslijed programirane smrti ćelija.
Udisanje zagađenog zraka dovodi do povećanja smrtnosti, skraćenja životnog vijeka i rasta broja hroničnih bolesti, dok zdravstveni troškovi koje plaćaju građani i građanke Zapadnog Balkana bivaju sve veći. Zagađen zrak donosi nam i porast broja izgubljenih radnih dana, uporedo sa porastom broja bolničkih dana. Smanjenje zagađenja zraka je javno-zdravstvena mjera koja bi direktno uticala na povećanje kvaliteta života i zdravlja građana, a indirektno na smanjenje stope smrtnosti.
Zapadni Balkan godinama je jedan od regiona sa najlošijim kvalitetom zraka u Evropi. Gradovi ovog regiona često zauzimaju i prva mjesta na listama najzagađenijih u svijetu. Kada se na loš kvalitet zraka doda i globalna COVID-19 pandemija koja je apsolutno obilježila 2020. godinu, i još traje, rezultat je dodatno povećan broj respiratornih oboljenja i veća smrtnost.
Zapadni Balkan ima najgori kvalitet zraka u Evropi – u regionu on izazove 13.500 slučajeva prerane smrti. Štetni uticaj ovdašnjih zastarjelih termoelektrana na ugalj bilježi se čak do Egipta. Velike posljedice po zdravlje izazivaju i korišćenje fosilnih goriva u industriji, kućnim kotlovima za grijanje, poljoprivredi i saobraćaju. Kako da prodišemo?